Ikam San Martinka nugkega awik, numi amuamuk senchigtin wajase. Tsanumag, dekas nugka nuwigtú ikam shiig kuitamsa takasmi tusajan najanawaje Planes de Manejo Forestal tawa nunna. Juna papin umikajag ima shiig tsanumag takainawai, tukainak ashi numi weagtunak shiig senchi sujuinawai ukajag. Juna utugchatan Osinfor diisa tawai, 2008 nagkamas awai 22 aenst pachitkau jujú numi sujamunum. Nuwiya ainawai apu ikamam kuitamin antsan apu San Martinkan gobierno regionalji ikaman disti tusa adaekamu aidau. Jutika papin tsanumag umikajag numig sujin aidau el Clan de los Topa dagtinun yamaipat achikaje. Juwik, achigkae estado aensji aidau, aents tikish nugkanmaya, DIPINCRI tarapotonmaya apuji anstsag tikish aenst numin takau aidau. Juna etsegkae Red Nacional de Periodistas para la Amazonía (RedPa) tawa nuwiya aidau Convoca tutaiya nuja ijuntujag. 
 

San Martin nugka mapajin awai ikam muun wegantu, nuwiya wainnawai kuashat agkantu numi shiig senchi amuka wegamu asa. Juna ikaman muuntan wainkag 22 aents gobierno regionalnum takau iadau antsag apu ikaman ayamjin aidajai umikaje 37 Planes de Manejo Forestal (PMF) tawa nuna wainak jutik takastaji tusa tsanumjag. Atus Ornanismo Superivor de los Recursos Forestales (Osinfor) ibaun diisé Convoca.pe.  

PMF diyawai wajuk takamainaita ikam takatsati numi sujaku tibau aidaun. Dutikak papinum uminawai agajag tuu numi aidawa sujumainush ainawa antsan wajupa numish sujumainush awa nuna pachis. Tujash, jujú tsanubau awai numi tikish nugkanmaya takantsashti tusa tibauwa nuwiya jiiki sujamu asamtai. Dutikak nugka takantsati tibauwa nuwiya numi emainawai. Junak jutikainawai numi kasamak sujin aidau.  

 

Foto
En San Martín se concentra el 5% del bosque amazónico nacional, pero la deforestación lo acecha. En el año 2021 se registró la pérdida de 13  mil hectáreas de bosque. Foto: Andina.

 

San Martinka Gobierno Regional ajawai Area de Planificación Forestal tawa nunú. Dita aintus dikma wainkaje 14 concesiones numik jiktinme tibau, nuwiyan jimajan suwinkan susaje wainka tsanumja papi umikbau asamtai. Tujash, Osinfor tawa nunú tikish chichaman takakui. Ditak tuinawai dekas awai 22 concesiones numi jiktinme 375 hectáreas tawa nuwiyan. Nuwiyan, 5 hectáreasnum numin jiikiaje senchi susashbauwaitak, nuwigtú 4 hectareasnum jetekaje tsanumag papai unikan takastatus batsatuidaun.  

Antsag ditak tuinawai mijan 2018 nagkamas 2023 nagkaemakma nuwi, atankiaje 3 mil metros cúbicos de dvolumen tawa nuna nagkasaun San Martin nugkanum. 

 

 

Jitika tsanumag takau ejemuwai Aserradero Victoria SAC. Juka susamuwai 30 mil hectáreas nugka. Dita jutik takastajai tusa tabaunak umigkauwai regente forestal Ariel Reategui Trigozo, dutikak licenciajinak susauwai SERFOR. Junak yaigkuwai Ara Harry Parra Castañeda funcionarioji. Dutikak senchi nagkanbaun susauwai dekas takantsati tusajag Miguel Alva Reátegui, Autoridad Regional Ambiental tawa nuwiya. Juka San Martinkan Gobiernoo Regionalanji aenstjiyai. Juna Osinfor dikma ejenie tsanubaun. 175 numi dakamain awai tibau nuwiya 125 numi atsawai nunú nugka babikiamuwa nuwiya. 

Aserradero Victoria SAC tawa nuna apujik chinowai Hoi Ming Lau Kong. Ditak takainawai provincia Mariscal Cáceres. Ditak ajuinawai utugchat shiig muun jujú tsanumja papí umika numi dakaja sujamunum. Antsag tawai San Martinnumia Tercera Fiscalía Supraprovincial de Criminalidad Organizada equipo n° 4, dekas dita ainawai jujú “El Clan de la Topa” tawa nuna najanawag numin shiig senchi takasaja duka, norte de Perú nuwigtú tikish nugkanum junan numin awemainak. Dutiká batsatun, jimag mijanai, aintus ejeniaje nuniak tsaikaje, nantu noviembre tikish mijan 2023 nagkaemakmanui. Nunan dekatatus Convoca.pe untsuké tujash aimtikache. 

Juna aintus diinak jetekaje ARA-San Martinkan jeen. Dutikainak achikaje 18 aenst numi tsanumag dakajag sujin aidaun. Nuwi awai estadonum takau aidua antsag ditajai aents takau aidau. Tujash Ministerio Público tawai, jujú kasamak takamin ain nuwik dekas awai 34 aents, peunmaya antsan ecuadromiashkam. ARA tawa nuig pachitkau ainawai policia, estadonum aents yaunchuk takasaju antsan yamai takainaushkam.

Ditak jujú anentaiyai takajaku ainawai: numi uuka jiija amazonasnumia ijumjami jujú Aserraderos Victoria SAC tawa nuwi, dutika awemami Perú nortejin Zarumilla nuwigtú Tumbes tawa nuwi, nuwi juwaki awemami Ecuador, nagkanku awemami Europa nugkanum. Aatus anentaiyai takasajui. Imajik numi uuka kasamka sujamunmak ima Aserraderos Victoria SAC tawa duke takaschauwai, pachinkauwai Almacenes Aswan SAC, SD Logistic Agencia de Aduanas SAC, Jalsuri SAC nuwigtú Exportaciones Sambac Narvaes SAC aidau. 

Clan del Topa tawa nuwiya Aenst achikbau, pujawai Jhon Robert Cárdenas Gallardo, Departamento de Investigación Criminal de la Policía Nacional del Perú (Dipincri) tawa nuna apuji. Nigka Taropotonmayai (San Martín). Nigka waintaiyai “Comandante” daayai. Nina takatjik ajakui numi kasamkamu inagkeamun mijan 2021 nuwigtú 2022, Juanjui Comisaría Sectorial Cobain Vasquez tawa nuna apuji asa. Juitikamu asa imajik utugchatak shiig atsu ajakui.

 

 

San Martinka Gobierno Regionaljin awai Autoridad Regional Ambiental, nuwi pachitkawai Gestión Forestal y Fauna Silvestre. Nuna jeen jetejake utugchatan aintus diinak. Dutikainak epetiaje guias forestales tawa nunu jiyamun. Carlos Villavicencio Vasquez, Autoridad Regional Ambiental tawa nuna apuji imian tawai, yabaik jujú guias forestales jiyamunak dekas estadonum takau apu aidau diinawai. 

Dirección Forestal y Fauna Silvestrenmaya guias forestales jiyamuk yabaik atsawai. Nunak epeniaje. Makin jujú papí jiitai aidaunak Lima yajuakaje. Tujash juna Serfor machik ii takamainun iwajati tusa dakaku pujaji. Atus tawai ARA apuji. 

 

 

Jujú Region San Martinunm, tikish concesiones numin takau aidau aintsa diisbau awai Alto Saposoa SAC nuwigtú Biavo SAC. Yaunchuk funcionario takasu Martín Alva Reategui, niishkam umiké Planes de Manejo Forestal tawa nuna mijan 2013 antsan mijan 2014. Jujú mijantin nigka ajakui San Martinka Gobierno Regionaljin, Recursos Naturales tawa nuna apuji. Nigka yabaik recursos naturalesa especialistaji wajase, nuniak takawai Proyecto Humedales de Profonampe tabaunum. 

Tikish concesión Aserradero Yurimaguas tawa nunu ejemuwai tsanumag numin ikamnumian jiyau. Juna tawai San Martinnumia Planificación Forestal. Numi tsanumja kasamka sujamun diisajag, yamaikish apu aidauk pataetus diinawai, tujash utugchatak imigbaitsui nugka amazonasnumak. Apu aidauch ibatikag yaiminatsui.

Julia Urrunaga, Agencia de Investigación Ambiental (EIA) tawa nuna directoraji tawa, dekas suwimak sumainai ikaman diiste tibau wainak takamaina nunú. Junak Serfor jiimainai Registro de Regentes Forestalesnum agatmanjau aina nuna, dutikat funcionarios aidaunak suwigkan sumainak tuna ley aidaush tawa nuna umikti tusa.  

Antsan Urruga tawai, “jutika dekas registro forestales tawa nuwi agatmamjau aidau papí tsanumag numi pachis najanau aidau jiyaju tuu ley aidaush tawa nuna wamak umikti nuniak atakesh takachu ati tusa timak, juka numi tsanumja sujamuk setumainai”.

 

Foto

Perdida de cobertura vegetal en San Martin del 2004 al 2023. Fuente: Geoservidor.

 

 

Takak tsanumja najanamu utugchatji

Blanqueo de madera tunawai numi tikish nunka achitkanchi tibaunmaya numi jiija dekas nunka takantsati tibaunmaya inan emamun. Numi tsumja jiikbaun jukiag emainak wantinkaig control de fiscalizacionnum tusa iwainmaktinun “Guia de Transporte Forestal” tawa nuna taka ainawai. Juju guias aidauk información tsanumjamun takaku ainawai.    

Julia Urrunaga, perunumia Agencia de Investigación Ambiental (EIA) tawa nuna directoraji tawai, Estado peruanok puyatjusakesh diischae wajuk jusha utugchatash epegmainaita dusha. Antsag tawai, wajuk asaya jusha regentes antsag funcionario público kasamak numin takaina dusha suwimkash susashbauwaita ley aintsajish.  

“Aintsa takabau diyamak shiig kuashat awai numi kasamka jiija sujamu. Ashi numi jiyamuwa nuwiya 100% ainawai muni jiigbai nugka takantsashti tibuanmaya”. Tujash nunak apu aidauk pegkeg diinawai jujú Planes de Manejo Forestal tawa nuwik. Arrunaga tawai juka utugchatak awai unuimaku aidau concesionarios numi jiin aidaun aintus diinamunum. Ditak juna shiig diitsuk dekas takamainaitme tuinawai papi tsanumja umikbai aig.  

“Makichik concesionario aoturizacionkan numin paan iwainmakan sujuktajai juju mijanai tusa jiiktasak, aikmainai wajupa nugka takantsati tibaunmaya muni sujumainush awa nuna. Junak jutikmainai plan operativo anual tawa nuna nugka takantsatna nuna babikis. Numinak wainak tikish nugkanmak jiimaitsui. Juka numi aidauk wainka tsanunjajik batsabaitsui papinumak. Atus asamtai makichik ingeniero aniashkush regente Serfor takasti tibau umimainai junak. Jutik tibau aig, kuwashat tsanumag uminawai. Ankai tusa, ima papiik diimaitsui, dekas nugkanum jega diimainai numi sujumain papinum umikbauwa dusha dekas wajainawash nunú nugkanmach. Junak shiig aikainatsui. Atus tawai Urrunaga. 

Yabai mijan wega nuwi wajupa numi sujuinawa duka kakajus ejemainchau wajase papi kuashat pachimka takamu asamtai. Dutikainak emegkakaje yaunchuk yupichu dekatai aya nunak wajupa concesión aidaush awa, tuwi numinash jiinawa antsag wajuk numinash enagkena dushakam. Ibatikamu asamtai, shiig ejee atantai ayi numi kasamka juwamu, atus aikainak wajuk dekas numish iwainmakaish sujumainaita duka shiig megkaekae. Juna etsejui Convoca.pe tawa nunú iniam. 

Madera Legal de Proética tawa nuwi diyam, ashi Perú nugkeyanik awai 1.313 tsanumja numi takastajai nugka babikianum tusa papin umik agatmamjau aidau.

Hugo Che Piu, Derecho, Ambiente y Recursos Naturales (DAR) presidenteji tawai juka funcionario numi kasamka tsanumja sujamunum pachitkau aidauk utujimkas takainawai suwimak wajuk iina leyjish tawa nunú aintsa susashbau asamtai. Aitak estegtukbauwai dita takabauji. 

“Jutika numi tsanumja kasamka sujamuk shiig datsantai kuashat regiones amazónicas tawa nuwik. Dekas Loreto jujú utugchatak shiig muuntai. Imajuig numi kasamak sujuinatsuash tusa puyatjusa diyamuk shiig atsawai tikish nugka amazoníanum apatka diyamak”. Aatus tawai abogado Che Piu. Antsag tawai, 2019 numi kasamka sujamu atankimun takusag tuinawai dekas yabaik juju utugchatak imijiakji, tujash juka shiig waitai. 

Wainak yauchuk takasbau diisa chicha batsatuinawai, dutikainak utugchat numi sujamunak mijakuwa ibatikas iwainmainawai. Tujash juka dekaskechui, machikish yapajinache. Aan senchi numi takamu awai. Estado juna shiig diimainai puyatjus. Aatus tawai abogado Che Piu.

Ashi amazonas ikamnum, San Martín ajawai 5% ikam, juka nugkak muuntai. Aniau asamta ima shiig kakajus wainmainchanum kuashat takamainawai numi jiinak. Mijan enero 2021 antsan julio 2023 ARA-San Martín wayae 106 denuncias ikam pachisa, numi dakamu, ikamnumia juki sujamu, ikam apeamu jujú nugak San Martinnum. Antsan, nunú mijantinin, apu aidau 43 suwimkan sukagtuse ikam diyamun, dutikak wainkae 121 utugchat apusamun numi dakainak. Jujú numi aidaun senchi amukaje, seetug, quinilla nuwigtú tsaik takamunum.  

Hugo Che Piu tawai dekas ikam uwemtijata takujik jujú aikmainai: Funcionarios aidau yupichu wainak takamain, kasamain aina duka adaemaitsui apu ati tusajik. Dita ainawai numi kasamka tsanumja sujamunmak diina duka. 

 

Foto

La deforestación en San Martín puede estar relacionada a distintas modalidades, una de ellas es el cambio de uso de tierras. Foto: Andina
 

 

Tikish takamu nugka ikamjintin ainamunun: ¿Dekas jujú takaku numi ajagmi tibaukat?

Nugka ikamjintin ainamunum yabai tikish waji takamu awai, juka ainawai kuntin tagkubau, ajak ajakmamu antsag tikish aidau. Juna takainak nugkan shiig kuashat hectáreas achikaje. Mijan 2004 nagkamas julio 2023, San Martin megkaekae 69 mil hectáreas ikaman. Aatus tawai Geoservidor, Ministerio Ambiente yakig nunka diitaiji.

Mijan 2022 megkaekae ikam 7.865 hectáreas antsag mijan 2023, megkaekae 1.500 hectáreas nagkaeki. Mapanum ikam amuebau diyam, mijan 2004 antsag 2022, San Martinka nugke amukbau ima muum watinui. 

Tikish utugchat awai pasto ajaka emamu. Juna takainak nugkan shiig muuntan achikaje. Mijan 2000 takasaje 300 hectáreas antsag mijan 2022 takasaje 32 mil hectáreas.

Gerente del ARA, Carlos Villavicencio, junan ujaké entrevistanum Convoca.pe, ikamnum numi dakatsuk tikichin wajin takastajai tusa papin umik permison jiinawai, tujas mamikiinatsui wajinak dekaskesh takastinme. Anidau asamtai, yamaik ARA diyawai ashi aintus. Tsanumja nugka, ikam wainka takamu ataig suwimkan suwawai. 

“Takat yama nagkamamun abayi denuncias numi takatsuk tikichin wajin takastajai tusa papí umik jiikiuwait, tsanumag numi sujuidaun. Juka suwimak sunasmayi, dutikaku procuraduría chicham inagketkibiaji denunciati tusa”. Aatus augmatui ingeniero.

Villavicencio augmattsanú diyam, estado kakatsui nugka shiijash takana nunú diyamunum. Especialista aidau jujú reportajenum iniam tuinawai, shiig dekatatakujik wajuk nugkanash takainawa duka vekaetusa diimainai. 

Wekaetusa wajuk nugkanash takainawa nunú diyashmak utugchatan itagtamattawai ikam amuamum antsan numi dakaja kasamka sujamun. 

Jujú utugchat pachisa San Martinka gobernador regionalji Concova.pe iniam, kuashat augmattsuk tawai, iik apu Autoridad Regional Ambiental takau aidau yapagka emaji jujú utuchat epegkatasa.  

 

 

Fernando Regal, Sistema de información geográfica de la Fundación para la Conservación y el Desarrollo Sostenible especialistaji tawai, nugka tikichin wajin takastajai tusa tabauk, dekas aents numi dakagtatus, ajam ajamkatatus, ikaman amuktatus tuinawai. Antsan Regal tawai, suwimak suwamuk, makimakishkinu amainai wajuk nugkanash takainawa nunú diisa. 

“Shiig diimainai aents aidau numi tsanumag dakatsuk tikichin takaina nunú. Nugka pipichin ajamiag, apea, ajakmainawai dutikawag yuwinawai tsawan pipichí. Ditak tecnologianak takainatsui. Nugka ajakmamainchau wajasmatia yaja weenawai. Juka tikish nugka muuntan takaina nujaig betek diibaitsui”. Aatus tawai Regal. 

Especialista tawai ajakma yuu aina duka yaimainai dutikau jintinmaina kuashat ajamak emainum tusa. Ditak betek diibaitsui mineros, empresas agroindustriales, numi sujin aidau nuwigtú tikichin wajin pegkegchaun takau aidaujaig.

Numi kasamka dakaja sujamuk imanchau diimaitsui, juka utugchatan shiig muuntan itae. Juna takainak maawaje apu nugka ayamjin aidaun San Matin nugkanum. Juna maawaje, Quinto Inuma Alvarado, comunidad Kechwa Santa Rosillo apujin, waimaku Yanayacu nugken numi takagtai chichamjú pujaun. 

Inuma maawainum ayamjukmi tusa papinum Ministerio de Justicia umikui, tujash junak estadok umikchae. Niinak maawaje nantu noviembre 29, mijan 2023 jujú reportaje takaku wekaemunum. Juka apuk kuashtá awankamú ajakui, antsag suwimamui mijan 2021. 

Convoca juna reportaje aikak entrevistam denunciauwai, iik yaunchuk nagkamsa dakaku pujaji ii batsatkamunum taati Organismo Supervisor de los Recursos Forestales y de Fauna Silvestre (Osinfor) tusa, antsag San Mantinka Autoridad Regional Ambiental tawa nuna funcionarioji aidaushkam.

“Iik shiig senchi manitji iina ikamjin amukainum tusa. Tujash yawegji apu aidau antsajik fiscalizadores ambientales aidau taa atupaktinme tusa. Yamaikesh duka yaibauk atsawai. Iina pujutji puyatjumain aig, ikamak yamaikish kuitamji”, aatus tawai apu. 

 

Foto
El Apu Quinto Inuma fue asesinado frente a su esposa e hijo cuando volvía a su comunidad Santa Rosillo. Foto: Hugo Anteparra.

 

Ikam wekaetusa diyashbaunum antsag autoridades aidau puyatjusa yaimchamum, numi kasamka dakaja, tsupija sujamu jujú regionumak utugchat shiig muun awai. Antsan ikama ayamjin aidaush shiig kuitamkamkesh takainatsui nugka diinakush.

Abogada Cristina Gavancho León, comunidades indígenas aidaun Bajo Huallaga nugkanum ayamjim antsan provincia de Lamas, tawai ikam ajamka, numi tsupija emamuk shiig senchi eemak wegawai San Martín nugkanmak. Wajuk ayamjumainaita duka atsawai. Autoridad aidau wajuk wekaetusa diimainaita nunú ajamaitak puyatjus takainatsui.